بررسی مفهوم سرمايه اجتماعي

دسته بندي : علوم انسانی » علوم اجتماعی
شاخص هاي سرمايه اجتماعي
دكتر جواد اطاعت از شاخص هاي سرمايه اجتماعي به چهار مورد ذيل اشاره مي كند :
1. آگاهي عمومي مردم نسبت به سرنوشت شان و عدم استقبال از همايش حاضر را يك نمونه عيني از نزول سرمايه اجتماعي در ايران معرفي مي كند و دانشمندان علوم اجتماعي عدم مشاركت سياسي را يكي از دلايل مهم عقب ماندگي جوامع مي دانند .
2. احساس وفاداري به يك كشور كه به نظر ايشان متاسفانه در كشور ما اين احساس وفاداري به عنوان يك باور علمي جهت اداره كشور وجود ندارد و جامعه اي كه در ان يك باور علمي نسبت به اداره كشور وجود ندارد از سرمايه اجتماعي تهي است .در سال 1359 با
شعار هرآنكس كه دندان دهد نان دهد رشد جمعيت سيرصعودي پيدا كرد و اكنون كشور ما با خيل عظيمي از جمعيت و مسائل مبتلا به آن مانند بهداشت، درمان ،آموزش، اشتغال، ازدواج و … مواجه است و اين يك نمونه كوچك از نبود باور علمي نسبت به اداره كشور در ايران است
.باور علمي في نفسه يك سرمايه اجتماعي است كه نخبگان سياسي ، اجرايي و فكري ما بايد به اين درجه از فهم وتعقل برسند كه كشور داري هم يك تخصص است .

3. تفكر عقلاني ، ايشان اضافه مي كند كه كشور را با احساس و علاقه نمي شود اداره كرد .
4. نظم پذيري ، وي عملكرد ناصحيح ونبود پايبندي وتعهد شخصي نسبت به كار وشغل در جامعه و عدم روي آوري به نظم را باعث ناكارآمدي جامعه مي داند .
وي با استناد به آمارمنتشره اعلام مي دارد كه با وجود 13% ماده خام در ايران و متخصصين فراوان در كشور ما به دليل كمبود يا نبود سرمايه اجتماعي در ايران ، كشور با مشكلات بسيار جدي روبرو است .
ايشان در خاتمه اعلام مي دارد كه سرمايه مالي ، سرمايه انساني، سرمايه اجتماعي در هر جامعه سه ضلع توسعه را تشكيل مي دهند .
ضمن اينكه هر كدام از اينها شرط لازم هستند ولي شرط كافي جهت توسعه نمي باشند واين سه متغير با كمك همديگر توسعه و پيشرفت را براي يك جامعه به ارمغان مي آورد .
سرمايه اجتماعي؛ ارزيابي پيامدهاي مثبت و منفي آقاي دكتر ايماني سخنران ديگر اين نشست بود كه به ارزيابي پيامدهاي مثبت ومنفي سرمايه اجتماعي پرداخته است .
ايشان با اشاره به نظرات « كلمن»، «پاتنا» ، «فوكوياما » اعلام مي دارد كه سرمايه اجتماعي از ديدگاه آمريكايي ها: 1ـ سودمند است. 2ـ باعث كاهش هزينه عمل مي شود . 3ـ منبعي براي همكاري و روابط دو جانبه است .

پيامدهاي مثبت سرمايه اجتماعي
ايشان درمقام پيامدهام مثبت سرمايه اجتماعي به موارد ذيل اشاره مي كند:
1. كنترل اجتماعي؛ در واقع سرمايه اجتماعي با ايجاد همبستگي و افزايش اعتماد، نظم اجتماعي را ايجاد مي كند .
2. حمايت خانوادگي ؛ رشد شخصيتي و علمي بچه ها درخانواده هاي سالم بيشتر از خانواده هاي ناسالم است ؛ يعني خانواده به نوعي مي تواند به جاي سرمايه اجتماعي محيطي عمل كند .
3. منابع يا منافع حاصل از شبكه هاي فرا خانوادگي ؛ اين نوع سرمايه اجتماعي در بحث قشر بندي اجتماعي مطرح است مثلا باعث موفقيت بسيار زياد گروههاي مهاجر قومي و يا اتحاديه ها شده و بعضاً موجبات توسعه را هم فراهم نموده است .
4. كارآمدي نهادهاي دموكراتيك؛ وي ضمن مقايسه شمال ايتاليا با جنوب آن ، شمال ايتاليا را به دليل وجود نهادهاي دموكراتيك موفق تر ثبات موفقيت بيشتر وهمچنين توزيع و نظارت بودجه اي بهتر ، سرمايه اجتماعي بالاتر است . ولي در جنوب ايتاليا به دليل بي اعتمادي عمومي نهادهاي ناموفق قانوني و عدم مشاركت سياسي واجتماعي مردم سرمايه اجتماعي پايين تر است .

پيامدهاي منفي سرمايه اجتماعي
اما به موارد ذيل به عنوان پيامدها و اثرات منفي سرمايه اجتماعي اشاره كرده اند :
1. طرد بيروني ها ؛ يعني گروهي با در اختيار گرفتن سرمايه ، فرصتها و منابع ، افراد غير خودي را جهت استفاده از اين منابع به درون خود راه نمي دهند . مثلا يك وزارتخانه كه در اختيار مجموعه يا گروه خاصي است جز بي عدالتي و توزيع نا عادلانه قدرت نتيجه مثبتي نخواهد داد .
2. مطالبات زياده اعضاي گروه از افراد موفق گروه ؛ مثلاً افراد موفق با تحت فشار قرار گرفتن از طرف بقيه افراد مجبور و موظف هستند بخش عمده اي از درآمدها را در اختيار بقيه اعضا قرار دهند.
3. محدوديت آزادي فرد ؛ انسان موجودي چندوجهي است كه اگر نتواند بين وجوه مختلف شخصيتي خود جمع كند دچار پارادوكس و تضاد مي شود . بعضي اوقات عضويت در يك شبكه خاص مانع از پيگيري علايق فرديمان مي گردد.
4. هنجارهاي هم سطح كردن نزولي ؛ بعضي مواقع همبستگي اجتماعي ناشي از تجربه محروميت وضديت با جامعه است . البته مصداق آن بيشتر در گروههاي مهاجر و حاشيه اي است . در اين گروهها يك نوع تجربه و بدبختي مشترك باعث شكل گيري و پيوند اعضا مي‌شود و اگر كسي در چنين گروهي بخواهد به جلو حركت كند به شدت از طرف بقيه اعضاي گروه تحت فشار قرار مي گيرد .
آقاي دكتر ايماني در پايان اعلام مي دارد سرمايه اجتماعي مفهومي الزاماً مثبت نيست و پيامدهاي منفي هم دارد . راهكارهاي ارائه شده از طرف بانك جهاني در خصوص سرمايه اجتماعي ، بين سرمايه اجتماعي درون گروهي و برون گروهي ايجاد تعادل مي كند كه اين امر به نفع جامعه مي باشد .اما عدم پيوند اينها باهمديگر و يا با منافع عمومي به ضرر جامعه عمل خواهد كرد.
سرمايه اجتماعي وامنيت ملي جمهوري اسلامي ايران
سخنران بعدي آقاي دكتر اصغر افتخاري، امنيت را به عنوان مهمترين منفعت در حوزه منافع ملي، در دو بعد داخلي و خارجي و يكي از مهمترين سرمايه هاي اجتماعي مورد توجه قرار مي‌دهد.
و از قول هابز مي افزايد كه انسانهاي خردمند با تاسيس دولت، هرچند كه از پاره اي از آزادي‌هاي خود چشم مي پوشند، وليكن سرمايه بزرگي به نام امنيت را به دست مي آورند. وي اضافه مي كند كه موج جديد مطالعات امنيتي بسيارمتفاوت از تصوير سنتي امنيت است. از بعد سنتي سرمايه فيزيكي مانند جنگ افزار و فرزند ذكور و غيره عامل اصلي امنيت محسوب مي‌گردد وليكن در حوزه مطالعات امنيتي در دو دهه قبل شاهد بوديم كه چگونه سرمايه فيزيكي جاي خود را به سرمايه ملي و سرمايه انساني و در نهايت به سرمايه علمي داد. اين بدان معني نيست كه توانمندي هاي نظامي مهم نيستند بلكه بيانگراينست كه اولويتها و شاخص هاي اصلي امنيت تغيير كرده است. امروزه دولتها در پاسخگويي به نيازهاي شهروندانشان هر قدر موفق تر باشند شكاف بين آنها كمتر مي شود و جامعه در وضعيت ايمني قرار مي گيرد و هر قدر اين شكاف، بنا به دلايل مختلف بيشتر شود دولت ونظام در وضعيت نا امن قرار مي گيرند حتي اگر از سوي عوامل بيروني مورد تحديد قرار نگيرند. اين تلقي، تلقي ايجابي از امنيت است كه امروزه مورد اقبال قرار گرفته است.
سرمايه اجتماعي بنياد امنيت را تشكيل مي دهد. سرمايه اجتماعي عبارت است از نوعي سرمايه كه حداقل سه مولفه اساسي راشامل مي شود: 1ـ اعتماد( بين دولت و شهروندان) 2ـ وجود هنجارهاي مشترك 3ـ ارتباطات مناسب با شبكه ارتباطي .
دولتهاي كارآمد دولتهايي هستند كه از اعتبار و ماندگاري بيشتري برخوردارند. به همين خاطر مقوله كارآمدي چندي است كه مورد توجه قرار گرفته است. تجربه عيني جوامع نشان داده است كه اگر يك نظام سياسي نتواند پاسخ مناسبي به خواسته هاي شهروندي بدهد در عمل دچار بي ثباتي، فروپاشي و نا امني مي شود.
از حيث سياسي دولتهاي ايدئولوژيك هم موظف به ارائه پاسخهاي مناسب به نيازها و حتي خواسته هاي نامشروع شهروندانشان هستند و در اين صورت سرمايه اجتماعي كه اعتماد، هنجار وارتباطات سه بنياد اصلي آن را تشكيل مي دهد در درون آن جامعه شكل مي گيرد.
وي در نهايت با تفكيك دو مقوله امنيت به معناي سلبي وايجابي، بيان مي كند كه امواج جديد يا فرا مدرن در مطالعات امنيتي به طور اكثريت متوجه ابعاد ايجابي امنيت هستند و معتقدند كه امنيت را در نسبت بين خواسته هاي شهروندان و كارآمدي دولت مي توان جستجو كرد. در واقع سرمايه اجتماعي به عنوان يك مفهوم جديد پاسخگوي نيازهاي امنيتي هم هست.و خلاصه كلام اينكه موج جديد مطالعات امنيتي مبتني بر تلاش نظامهاي سياسي برافزايش سرمايه اجتماعي شان مي باشد كه بايد در كنار سرمايه هاي فيزيكي، مالي، انساني و علمي مورد توجه قرار گيرد.
سرمايه اجتماعي و تجربه شوراهاي شهري
جناب آقاي دكتر غلام عباس توسلي سخنران ديگر همايش بودند كه با استفاده از نظريات “دوركيم” مبني برفروپاشي سنتها و راهكارهاي مناسب براي جايگزيني آنها به جامعه فعلي ايران اشاره مي كند و آن را حالت گذار از جامعه سنتي به جامعه مدني مي داند.
به نظر ايشان شوراها قدم اوليه در جهت ايجاد بستر فرهنگي مناسب و تشكيل كانونهاي مي باشد كه مسايل مربوط به اجتماع با تكيه به اعتبار، كارايي مطلوب و توانايي هاي آنها حل مي شود و مي تواند در آينده يك سرمايه اجتماعي قلمداد شود و بايد از سرمايه هاي اجتماعي سنتي خودمان حداكثر بهره را بگيريم و انباشت سرمايه هاي جديد با شيوه ها و روشهاي تازه در بستر فرهنگي جامعه ما مي تواند كارايي مطلوبي داشته باشد.
جامعه ما، يك جامعه رو به رشد است و بايد ساختار جامعه مدني ما يك سوي آن ارزشهاي والاي فرهنگي خودمان و سوي ديگرش حركت به سود مدنيت ونظام مندي روابط اجتماعي باشد و اين امر هر قدر ديرتر جامه عمل بپوشد مشكلات ما بيشتر خواهد شد و نبايد انتظار داشت در محيط و بسترهاي ناسالم، سرمايه